Klaas zoekt al jaren met zijn vader naar zijn opa, een Poolse soldaat die in 1945 bleef hangen. Speurwerk motiveert extra voor realisatie oorlogsmonument Dalerpeel.
Door: Gerton Albers (DvhN)
Klaas Veldhuis uit Dalerpeel is samen met zijn vader sinds 2000 op zoek naar zijn opa, een Poolse soldaat voor wie zijn oma eind 1945 viel. Veldhuis raakte door de zoektocht extra gemotiveerd om zich in te zetten voor een oorlogsmonument in zijn dorp.
Steevast gingen Klaas Veldhuis (55) en zijn gelijknamige vader (76) naar de oorlogsherdenking in Nieuwlande. Beiden zijn gegrepen door de Tweede Wereldoorlog. Juist ook persoonlijk, want senior is een zogenoemd bevrijdingskind. Zijn vader was een Poolse soldaat voor wie zijn moeder Geertje Veldhuis in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog viel, op een dansavond in Ter Apel. Zij werd zwanger van hem.
Vader en moeder worden ineens opa en oma
Dat was een schande binnen de familie, dus werd er niet over gesproken. Geertje verliet al snel na de bevalling het ouderlijk huis. Pas op zijn veertiende, toen senior een werkvergunning moest ophalen op het gemeentehuis, zag hij dat de mensen die al die tijd zijn vader en moeder waren ineens opa en oma werden. En zijn oudere zus plots zijn moeder. Veldhuis’ wereld stortte in, maar het leven ging gewoon verder. En het zwijgen ook.
Tot rond 2000, toen het verleden steeds meer begon op te spelen bij senior. Wie was zijn vader? En vooral ook: waar is hij? Leeft hij nog? Junior, al net zo geïnteresseerd en bovendien handiger met de computer, begon te helpen met de zoektocht. Later kwam daar voor hem nog een andere belangrijke reden bij: zijn hart bleek zwaar te zijn aangetast door sarcoïdose. Een in potentie erfelijke ziekte, dus het was voor hem van groot belang om te weten of de aandoening ook voorkomt in de familie aan Poolse kant. ,,Maar ja, ik kon altijd maar terug tot mijn vader. Aan mijn moeders kant kon het wel helemaal worden uitgezocht. Daar is niets gevonden. Uit voorzorg laten mijn zoon en dochter zich om de drie jaar controleren.’’
Herdenking in Nieuwlande
De start van de zoektocht leidde ook tot het jaarlijks bezoeken van de herdenking in Nieuwlande. Senior, nu Bellingwolde, woonde toen nog in Elim, zijn zoon in Dalerpeel. ,,Ik hield me steeds meer bezig met de Tweede Wereldoorlog’’, zegt junior. ,,Daardoor raakte ik ook steeds meer overtuigd van het belang te herdenken. Dat doe je normaal gesproken bij het oorlogsmonument in je dorp. Elk zichzelf respecterende plaats heeft er immers wel één. Maar Dalerpeel dus niet. Mede dankzij de nalatenschap van Berend Kikkert, die in 2019 op 95-jarige leeftijd overleed en de oorlog zelf meemaakte, kan dat monument er nu alsnog komen. Op 4 mei wordt het onthuld.’’ Ook Johan Kroesen en Hans Wering hebben zich bijna twee jaar lang ingezet om het monument mogelijk te maken (zie ook inzetstuk).
Schande
Alles wees er in 2012 op dat de zoektocht van zoon en vader eindelijk beloond zou worden. Enkel de naam Alois Swinka had Veldhuis destijds van zijn biologische moeder gekregen. ,,Ze trok telkens een muur op als ik naar mijn vader vroeg. Ze wilde er eigenlijk niet over praten, ook omdat het destijds zo’n schande was.’’
In een documentaire uit 2012 over bevrijdingskinderen vraagt Veldhuis zijn moeder opnieuw naar zijn vader. Ja, ze gingen tijdens dansavonden in Ter Apel wel eens om met Poolse soldaten. Ja, die Alois vond ze wel leuk. ,,Ik heb een rottijd gehad toen bekend werd dat ik in verwachting was’’, zegt ze in de documentaire. ,,Ik heb nooit meer wat gehoord van Alois.’’ Klaas werd 20 december 1946 geboren. ,,Ik moest de tent verlaten. Of ik wilde of niet. Want ik was de schande van de familie. Pak je spullen maar, zei die ouwe. En ga maar.’’
Geertje zegt dat ze nog wel heeft geprobeerd om haar zoon mee te nemen, maar daar kwam niets van in. ,,Ze trokken zo wit weg als dit kopje.’’ De deur uit en nooit meer terugkomen, was de boodschap. Veldhuis vraagt nog wat ze ervan zou denken als hij hem zou opsporen. ,,Daar zou ik niks aan vinden. Hij kan wel dood wezen.’’ Of ze hem zou willen ontmoeten als de zoektocht zou slagen? ,,Daar heb ik eigenlijk nog nooit over nagedacht’’, antwoordt ze.
DNA-test
Met enkel als aanwijzing Alois Swinka stuitten de twee in 2012 eindelijk op een Poolse soldaat met dezelfde naam. ,,Hij was helaas in 1997 overleden, maar zijn zoon en dochter waren bereid om een DNA-test te doen zodat we honderd procent duidelijkheid zouden krijgen.’’ Er was geen match, in de verste verte niet. Veldhuis hield er wel vrienden voor het leven aan over, want ze zien elkaar nog regelmatig. ,,Dit jaar ga ik weer bij hen op bezoek. Het eerste dat ik dan doe is naar het graf gaan van hun vader.’’
Met de dood van Geertje in 2014 is zowat alle hoop vervlogen ooit nog resultaat te krijgen. ,,Zij had de antwoorden op mijn vragen. Alleen zij had ons nog verder kunnen helpen’’, zegt senior.
Want de herdenkingen van tien, twintig jaar geleden waar ook Poolse bevrijders kwamen zijn er niet meer. Simpelweg omdat de soldaten van toen er niet meer zijn. Senior stond er dikwijls te flyeren met de naam van zijn vader, in de hoop dat iemand hem nog zou kennen.
Adoptiekinderen
,,De enige hoop die ik nog heb is dat archieven meer toegankelijk worden’’, zegt junior. ,,Het Rode Kruis, gemeenten, oorlogsarchieven; in al die jaren zoeken liepen we telkens tegen de strenge regels rond bescherming van persoonsgegevens aan. Om onderzoek te doen naar Alois Swinka hadden we zíjn toestemming nodig. De wereld op zijn kop, want naar hem waren we juist op zoek. Geadopteerde kinderen mogen wel op zoek naar hun biologische ouder, maar bevrijdingskinderen hebben het nakijken.’’
Oorlogsmonument dankzij erfenis
Inwoners van Dalerpeel zetten zich al enkele jaren in voor een oorlogsmonument in het dorp. Aanzet is de nalatenschap van de 95-jarige Berend Kikkert, die in 2019 komt te overlijden. In een brief aan het kerkbestuur schrijft Kikkert dat hij het jammer vindt dat Dalerpeel nooit een eigen herdenkingsmonument heeft gekend voor de Tweede Wereldoorlog. Die periode maakte hij als inwoner van Dalerpeel bewust mee.
Een werkgroep komt al snel met het idee om het breder te trekken, door niet alleen stil te staan bij de periode 1940-1945. ,,Oorlog is op dit moment niet weg te denken uit onze wereld. Denk alleen maar aan de verschrikkelijke strijd nu in Oekraïne. En vanuit het verleden kennen we ook uitzendingen van militairen naar onder meer Libanon, Irak, de Balkan en Afghanistan’’, zegt Klaas Veldhuis namens de werkgroep. ,,Daar willen we ook bij stilstaan.’’
Het monument zelf ligt momenteel nog bij de steenhouwer in Meppel. Op 18 april wordt het geplaatst, ruim op tijd voor de onthulling en eerste oorlogsherdenking van het dorp op 4 mei. Daarbij zijn kinderen aanwezig van Jacob en Bontje Hoogeveen, die in hun woning aan de Dorpsstraat twee jaar lang vier Joden verborgen hielden voor de Duitsers. Ze zaten ondergedoken in een zelf afgegraven hol onder de slaapkamer van het echtpaar. Toegang was er enkel via een minuscuul luikje.
Klaas jr en Klaas Veldhuis sr. Foto: Gerrit Boer