Tijdens de onthulling van het Oorlog Herdenkingsmonument op donderdag 4 mei 2023 zijn er door diverse mensen toespraken gehouden. Alle verhalen en vertellingen zijn opgenomen door ZO!34, maar voor een ieder die deze teksten nog eens rustig wil nalezen, hierbij het complete overzicht.
Met dank aan alle sprekers:
Onthulling herdenkingsmonument Dalerpeel 4 mei 2023.
Door Johan Kroesen:
2 juni 2019, datum van overlijden van dhr. Berend Kikkert. Uit gesprekken tussen Joke Dallinga (nabestaande) en Wollie van der Scheer (pastoraal medewerker kerk Dalerpeel) kwam naar voren dat Berend het een gemis vond dat er geen oorlogsmonument in Dalerpeel was ter nagedachtenis aan de slachtoffers van WOII. Mede door de hechte betrokkenheid van Berend bij de kerk besloot het bestuur om onderzoek te gaan doen naar de haalbaarheid van een oorlogsmonument.
Maar waar begin je? Allereerst werd contact gezocht met Plaatselijk Belang Dalerpeel met de vraag of men bereid was om mee te werken. Reactie was erg positief en Hans Wering (destijds secretaris) gaf aan mee te gaan doen. Mede door de buitengewone interesse in WOII als gevolg van zijn privé situatie werd Klaas Veldhuis gevraagd om mee te werken. Voor Klaas was dit een vanzelfsprekendheid. Zo ontstond de werkgroep ‘Dalerpeel in oorlogsjaren’.
Gezien de tijd tussen juni 2019 en vandaag, blijkt al wel dat het niet zo eenvoudig is geweest om een monument te kunnen realiseren. Deels het gevolg van Covid-19, waardoor de hele samenleving een tijd stil heeft gelegen, maar ook uit het vele onderzoek wat is gedaan, bleek echter dat er niet al te veel vastgelegd was over wat er zich tijdens de oorlog heeft afgespeeld in Dalerpeel. De gemeente Coevorden gaf al snel aan, ons niet verder te kunnen helpen, al gaven ze ons alle ruimte en toestemming om op deze plaats het monument te realiseren.
Natuurlijk was er ook in Dalerpeel verzet tegen de overheersers en zijn er slachtoffers gevallen. Namen die steeds naar boven kwamen, waren die van de Jacob en Bontje Hoogeveen, de familie van Johannes de Jonge, dominee Nijen Twilhaar en de broers Hartemink. Vele Joden vonden hun onderduikadres in Dalerpeel, in woningen en kerk.
24 februari 2022. De dag dat Rusland Oekraïne binnenviel. Het begin van de huidige oorlog. Het moment dat bij ons als werkgroep het besef nog sterker werd dat leven in vrijheid niet vanzelfsprekend is. Oorlog is van alle tijden, maar het kwam nu toch wel heel erg dichtbij. Indirect ondervinden ook wij nu de gevolgen, maar we leven gelukkig nog steeds in vrijheid.
Nog sterker groeide het besef en de wil om een herdenkingsmonument in Dalerpeel te realiseren. Een plek waar we als inwoners, jong en oud, naar toe kunnen gaan om stil te staan bij onze niet vanzelfsprekende vrijheid waarin we in Nederland mogen leven, maar ook stil te kunnen staan bij die mensen die hun leven inzetten en soms moeten geven voor de vrijheid van ons, maar ook van mensen elders op deze wereld. Dus niet alleen een oorlogsmonument m.b.t. WOII, maar een herdenkingsmonument m.b.t. alle oorlogen en crises in deze wereld.
4 mei 2023. Het is gelukt. Met gepaste trots en dankbaarheid staan we hier op de plek waar we over een goed half uur het herdenkingsmonument gaan onthullen. Welkom familie Hoogeveen, familie Scholten, familie Dallinga, kinderen van de Willem Alexander School, John van Pijkeren, Bob Vredeveld (de Breibergers), maar ook de vrijwilligers die ons hebben geholpen bij de aanleg van deze plek, de sponsoren voor de financiële bijdrage of beschikbaar stellen van materiaal. Onze dank hiervoor. Zonder jullie was het een stuk lastiger geweest om dit allemaal te realiseren. Ook een welkom aan u als belangstellende dorpsgenoten. Fijn dat jullie er allemaal zijn bij deze bijzondere gebeurtenis.
Voor we het herdenkingsmonument gaan onthullen volgen eerst nog een aantal korte toespraken. Allereerst wil ik het woord geven aan Truus Dokter-Hoogeveen en Sjoukje Doorduin-Hoogeveen, kinderen van Jacob en Bontje Hoogeveen (voormalig bewoners van Dorpsstraat 88):
Door Truus Dokter-Hoogeveen en Sjoukje Doorduin-Hoogeveen:
Tijdens de oorlog…
Dit is het verhaal over onze ouders Jacob en Bontje Hoogeveen en hun joodse onderduikers tijdens de oorlogsjaren 1940-1945 in Dalerpeel. Net voor de tweede wereldoorlog begon kwamen Jacob en Bontje in Dalerpeel wonen op Dorpsstraat 88, waar ze een kruidenierzaak over genomen hadden. De eerste oorlogsjaren verliepen vrij rustig.
Later kwamen Jacob en Bontje in contact met Max Leons en Arnold Douwes die zoveel mogelijk Joodse landgenoten wilden redden uit de klauwen van de Nazi ‘s. Enkele inwoners van Dalerpeel namen voor een langere of een kortere periode joodse onderduikers op, waaronder onze ouders.
Bij Jacob en Bontje vonden Henriette Verveer, schuilnaam tante Ammy, met haar 7-jarige zoon Bob en Louise Anholt, schuilnaam tante Loes, met haar tienerdochter Mia onderdak. Er volgden spannende, soms angstige tijden, maar soms ook rustige tijden waarin ze naar buiten konden en Bob door inzet van meester Scholten naar school kon.
Als er gevaar dreigde konden de onderduikers door het luik van de aardappelkelder onder de vloer van de kamer komen om daar te schuilen.
Er zijn razzia’s geweest en over één van die razzia’s heeft mamme iets verteld:
De Duitsers kwamen bij hen binnen met geweren en vroegen of zij Joden in huis hadden. Pappe bleef heel kalm en antwoordde “ Waar zou ik in dit kleine huis met drie kleine kinderen mensen kunnen verstoppen? Maar kijk zelf maar”.
Omdat pappe zo kalm bleef zijn de Duitsers weggegaan. De onderduikers onder de kamervloer konden dit allemaal horen. Ook dat mamme in de kamer boven hen psalmversjes zat te zingen. Tante Ammy heeft later verteld dat zij daar zo rustig van werd.
Na de oorlog…
Alle onderduikers hebben de oorlog overleefd, dit mede door de hechte Dalerpeelse gemeenschap, waardoor het een relatief veilig dorp was. Onze ouders hebben later meerder keren benoemd dat zij Dalerpeel, zeker in de oorlogsjaren, als een hechte gemeenschap hebben ervaren.
Waarin een klein dorp groot kan zijn.
Henriette Verveer heeft na de oorlog haar andere 3 kinderen moeten zoeken en heeft ze gevonden. Haar man die ook in het verzet zat is gefusilleerd. Ongeveer 7 jaar geleden is er nog contact met Bob geweest. Hij woonde in Israël en was kunstenaar. Hij herinnerde zich in Dalerpeel gewoond te hebben met zijn moeder, tante Loes en Mia. Ook herinnerde hij zich de razzia’s en dat de buren, de broers Hartemink opgepakt en gefusilleerd werden omdat zij wapens verborgen hadden in het hooi. Bob is enkele jaren geleden overleden
Louise Anholt ging met Mia in Amsterdam wonen. Van Mia weten we dat ze later geëmigreerd is naar Amerika.
Jacob en Bontje hebben de Yad Vashem onderscheiding gekregen van de staat Israël. Het is een onderscheiding bestemd voor mensen die met gevaar voor eigen leven Joodse mensen hebben geholpen tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Onze ouders, pappe en mamme konden hun ogen niet sluiten voor wat er in de wereld gebeurde.
Hun drijfveer was; geloof hoop en liefde.
Door Johan Kroesen:
Bedankt Truus en Sjoukje voor jullie verhaal over de oorlogsjaren 40-45. We maken een grote sprong naar het heden en ik wil graag het woord geven aan John van Pijkeren. John is leidinggevend Onderofficier Luchtmobiele Brigade en o.a. uitgezonden geweest naar Afghanistan:
Door John van Pijkeren:
Prinses, als je dit leest, dan….
Zo begon mijn afscheidsbrief die ik schreef toen ik in 2007 richting Afghanistan vertrok. Elke militair wordt aangeraden zo’n brief te schrijven voordat hij op missie gaat. Dat dit niet zonder reden is, bleek op de informatiedag voor het thuisfront, die vlak voor ons vertrek werd gehouden in Schaarsbergen. Er werd ons daar verteld dat er die dag een zelfmoordaanslag was geweest op een markt in Deh Rawod. De plek waar ik 2 weken later voor 4,5 maand naar toe zou gaan. 1 dode en 3 zwaar gewonden.
Het rustige Deh Rawod in Afghanistan was aan het veranderen in een Taliban bolwerk waar ongeveer 500 tot 600 man zich aan het verzamelen was. Wijzelf zouden slechts met 150 man die kant op gaan. Vanaf dag 1 tot aan het einde waren er bijna dagelijks gevechten tussen ons en de Taliban. Deze maanden waren extreem zwaar. Vooral mentaal, maar ook zeker fysiek. Vechten in temperaturen die soms boven de 40 graden lagen. Waarbij het ‘s nachts gewoon kon vriezen, zijn uitersten die een impact hebben op je lichaam.
Deze missies zijn voor ons als militairen extreem, maar toch ben ik blij ik het heb meegemaakt. Het heeft me gemaakt tot de militair die ik nu ben. Lang niet alle missies zijn zo extreem, maar wel elke situatie kan in een oogwenk omslaan. Daarom moet je altijd scherp en fit zijn om het uiterste uit jezelf te halen.
Niet al te lang geleden hebben we dit allemaal kunnen zien met de situatie in Oekraïne. Hoewel er al even dreiging was, kwam de inval van Rusland toch als een verrassing. Binnen een week stonden wij in Roemenië, om daar samen met de Fransen en Amerikanen onder de NAVO vlag gereed te staan voor het ergste. Doordat de dreiging ineens weer zo dichtbij was, werd de noodzaak van Defensie opnieuw meer dan duidelijk, net als het feit dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. 4 mei is voor mij een dag om stil te staan. Stil te staan bij de burgers die omgekomen zijn door oorlogsgeweld en bij de mensen/militairen die hun leven hebben gegeven voor elke vorm van vrijheid en vrede.
Ik vind het mooi om te zien dat een klein dorp als Dalerpeel het initiatief heeft genomen om hier aandacht aan te geven. Ik hoop dat deze herdenking op deze manier een jaarlijks terugkomende gebeurtenis gaat worden. Om wederom de indrukwekkende verhalen te horen van de sprekers voor mij.
Ik ga afsluiten, Bedankt dat ik onderdeel mocht zijn van deze herdenking. Bedankt voor dit prachtige initiatief als dorp. Wat sterk is uit innerlijke overtuiging faalt nooit!! Het credo van mijn eenheid waar ik zelf altijd veel kracht uithaal.
Door Johan Kroesen:
Bedankt John voor je indrukwekkende bijdrage. Ik probeer me te verplaatsen naar het moment in 2007 dat je naar Afghanistan vertrekt. Een moment dat je niet weet dat je elkaar weer ziet. Wat moet dat een moeilijk moment geweest zijn voor jou en je thuisfront, maar ook voor alle Nederlandse soldaten die op 1 of ander moment zijn uitgezonden naar een oorlogsgebied om te strijden voor de vrijheid van anderen en afscheid moesten nemen van dierbaren in de hoop elkaar weer in de armen te kunnen sluiten.
Kinderen moeten onbevangen in het leven staan en niet in angst moeten leven ten gevolge van oorlogsgevaar. Maar we zien helaas dagelijks de beelden op tv en social media voorbij komen dat dit niet vanzelfsprekend is. Daarom zijn we blij dat ook de kinderen van de Willem Alexanderschool hun bijdrage leveren. Giovanni Klepke en Milo Bennink zullen nu een gedicht voordragen:
Door Giovanni Klepke:
Niet vergeten…
“Ik heb de doden nooit gezien, de angst, de massagraven, de kille, grauwe dagen.
Ik heb de cellen niet gezien, ik heb geen vriend verloren, ik heb er niets van meegemaakt, ik ben daarna geboren.
Maar ik heb de foto`s wel gezien, van stuk geschoten huizen.
Het grijze oorlogsmonument, de reeksen witte kruisen.
Wat hebben wij er van geleerd, de oorlog blijft ons dreigen.
Daarom zal ik op de vierde mei, toch eerbiedig blijven zwijgen.“
Door Milo Bennink:
“Vrijheid ligt niet zomaar op straat, je kunt het niet even oprapen.
Het is leven zonder angst en geweld, vrij kunnen zijn in je doen en laten.
Vrijheid is ook kunnen laten zien, wie je bent en waar je voor staat.
Het is dankbaarheid aan hen die hun leven gaven voor onze… Vrijheid.“
Door Johan Kroesen:
Giovanni en Milano, ontzettend goed dat jullie dit hebben aangedurfd voor zoveel mensen.
Namens het gemeentebestuur Coevorden zal nu raadslid Hans Wering het woord doen:
Door Hans Wering:
“Als je vrij ben lijkt het vanzelfsprekend, je mist het pas las je het ontbeert. En wie het je ontnam propageert dat vrijheid gehoorzaamheid betekent. Wie adem haalt vindt dat niet bijzonder. Bij ademnood ga je het pas waarderen, Het zuurstofapparaat kan het je leren. Ongehinderd ademen dat is een wonder.
Wie vrijheid kent en koestert en behoedt die ademt waarlijk met gezonde longen. De vreugde van de wet wordt bezongen Want vrijheid in gebondenheid is goed. Je bent echt vrij wanneer je ongedwongen naar eigen keuze doen kunt wat moet.”
Jan Terlouw uit: Gedichte Gedachten
“Dames en heren, jongens en meisjes, geachte aanwezigen, fijn dat we hier vandaag bij elkaar zijn.
‘Als je vrij bent lijkt het vanzelfsprekend. Je mist het pas als je het ontbeert’, aldus dichtte Jan Terlouw, schrijver, dichter en politicus.
Treffende woorden, ook voor de situatie waarin veel mensen nu moeten leven. Het is dit jaar 78 jaar geleden dat Nederland werd bevrijd: sindsdien kunnen we in vrijheid bij elkaar komen. Om zoals vandaag, tijdens de Nationale Herdenking alle burgers en militairen die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar dan ook ter wereld zijn omgekomen tijdens het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties, waardig te herdenken.
Het is belangrijk om dat te blijven doen en ons te realiseren dat het niet overal vanzelfsprekend is dat je in vrijheid kunt leven. Op dit moment zijn meer dan 100 miljoen mensen op de vlucht voor oorlog, geweld, vervolging en mensenrechtenschendingen.
Dit jaar is het thema van het Nationaal Comité 4 en 5 mei daarom ‘Leven met oorlog”. Hiermee vraagt het Comité aandacht voor de impact van oorlog op individuen, families en de samenleving. Bijna iedere Nederlander heeft via overlevering van generatie op generatie meegekregen welke invloed een oorlog op een generatie kan hebben. En op de generaties daarna.
Voor de eerste generatie is fret doorgeven van oorlogservaringen vaak een belangrijke vorm van verwerking en een manier om hun kinderen en kleinkinderen te waarschuwen voor het gevaar van oorlog. Volgende generaties geven een eigen duiding aan het oorlogsverleden op basis van de verhalen die zij via de eerste generatie hebben doorgekregen en gedrag dat voortkomt uit de ervaringen van hun (groot)ouders.
Zo zijn de effecten van oorlog nog steeds merkbaar in het leven van veel mensen, zowel voor de direct betrokkenen als voor hun partners, kinderen, kleinkinderen en andere familieleden. Jongere generaties dragen ook de ervaring van recentere oorlogen met zich mee — dichtbij of ver weg. Er is geen generatie die opgroeit zonder oorlog.
Leven met oorlog: een onderwerp dat ons allen raakt, of we nu zelf hebben gestreden in oorlogstijd of onze familie en vrienden hebben verloren aan oorlogsgeweld.
Bij het woord oorlog gaan onze gedachten in deze tijd vaak direct naar de huidige situatie in Oekraïne. Met onder meer deze oorlog leven wij, we kunnen via allerlei kanalen deze oorlog op de voet volgen.
Veel inwoners van onze gemeente hebben ook contact met gevluchte Oekraïners die bij ons onderdak vinden. Dat brengt hun verdriet en verlies heel dichtbij. We kunnen niet wegkijken en dat doen we ook niet. De gemeente Coevorden en haar inwoners zijn altijd bereid geweest om, naar vermogen, vluchtelingen in hun gemeenschap op te nemen. Denk daarbij aan het asielzoekerscentrum in Zweeloo en de huidige opvang van Oekraïense vluchtelingen in Gees, Sleen en de stad Coevorden.
Deze medemenselijkheid zit in onze genen. Want uiteindelijk moeten we elkaar blijven vinden. Ik denk daarbij aan de stedenband die de gemeente Coevorden heeft met de stad Nordhorn. Een ware vriendschapsband. Onlangs haalden we die band weer aan.
Ik zou graag willen citeren uit de toespraak van Achim Haming van het Stedenbandcomite:
-Stedenbanden zijn nu en in de toekomst belangrijker dan ooit. In een Europa van nationale belangen, In een Europa dat uit elkaar valt, hebben we behoefte aan cohesie van onderaf als het cement dat onze landen bijeenhoudt. Wij” hebben de contacten nodig tussen de steden en de gemeenschappen, tussen de verenigingen en de mensen.
Misschien zegt u: de vriendschap binnen de EU is zo sterk dat wij” niet uit elkaar gerukt kunnen worden. Vooral wij“ West-Europeanen niet. Echt niet? Wat gebeurt er als het geld of de olie of de elektrische chips opraken? Als we denken dat we beter presteren dan andere Europese staten? Als we terugvallen In nationaal egoïsme en afstand nemen van bondgenoten die we vroeger hadden?
Contacten op persoonlijk niveau geven dergelijke ontwikkelingen minder kans. De band tussen Coevorden en Nordhorn Is als een warme deken, een schild tegen ongewenste ontwikkelingen omdat we elkaar zien en zorg dragen voor elkaar–
De woorden van Achim betekenen veel voor mij, voor onze stedenband. Zijn woorden, ‘betekenisvolle contacten zodat we oog blijven hebben voor elkaar en niet in onmin met elkaar raken’, bevatten een heldere boodschap. Eigenlijk voor de hele wereld. Het is onze gezamenlijke verantwoordelijkheid om te zorgen voor de mensen die hebben geleden onder oorlogsgeweld.
Om ervoor te zorgen dat we ons nooit laten meeslepen in een nieuw conflict. We moeten leren van onze geschiedenis en ons inzetten voor een vreedzame toekomst voor onze gemeenschap.
Voor mensen die leven met oorlog betekent dit dat je je veiligheid en die van je familie moet waarborgen in een omgeving die onzeker en instabiel is.
Het betekent ook dat je jezelf en je gemeenschap moet beschermen tegen haat en discriminatie. Want juist in tijden van oorlog is het belangrijk om samen te werken, elkaar te steunen en te versterken.
Laten we daarom vandaag samen stilstaan bij de slachtoffers van oorlog, en ons inzetten voor een vreedzame toekomst voor ons allen. Laten we onze verantwoordelijkheid nemen en ons inzetten voor een wereld waarin vrede en veiligheid voorop staan.
Ik ben blij dat ik samen met Klaas Veldhuis en Johan Kroesen in de werkgroep “Dalerpeel in oorlogsjaren” heb kunnen meewerken aan het realiseren van dit herdenkingsmonument. Persoonlijk vind ik het erg belangrijk om minimaal 1x per jaar stil te staan bij de enorme rijkdom die we hebben, namelijk de vrijheid waarin we leven.
Daarom hoop ik ook om dit te borgen in de toekomst en dat we elk jaar even stil staan bij het feit dat vrijheid geen vanzelfsprekendheid is. Zodat we blijven beseffen hoe waardevol dit is.
Dank voor uw aandacht.“
Door Johan Kroesen:
Hans, bedankt voor je bijdrage namens de gemeente Coevorden.
Komen we nu aan bij het moment dat we het herdenkingsmonument gaan onthullen. Het monument is ontworpen door steenhouwer Willy Pladdet uit Koekange die de tekst met de hand heeft gebeiteld.
Als werkgroep hebben we er bewust voor gekozen om het zo eenvoudig mogelijk te houden, omdat we de mening zijn toegedaan dat het niet gaat om de vorm, grootte, etc. maar om een plek te hebben in Dalerpeel waar jong en oud bij elkaar kunnen komen om de mensen te gedenken die hun vrijheid hebben geriskeerd of zelfs moesten opgeven voor de vrijheid van anderen, maar ook een plek voor onze bewustwording dat we in Nederland in vrijheid met elkaar mogen leven en dat dit niet een vanzelfsprekendheid is.
Het monument zal onthuld worden door Klaas en Hette Hoogeveen, Giovanni Klepke en Milo Bennink door de Nederlandse vlag van het monument te halen. Mag ik jullie vragen om naar het monument te komen.
Door Johan Kroesen:
Bovenop staat de tekst:
“Ter herinnering aan allen die vielen voor onze vrijheid in oorlog waar en wanneer ook ter wereld”
Onze dankbaarheid aan allen die hebben gestreden voor vrijheid. Op de voor- en zijkant de tekst:
“De waarde van herdenken is dat we blijven denken”
Onze boodschap aan u als aanwezigen en aan alle inwoners in Nederland. Door te blijven gedenken spreken we de hoop uit dat we er steeds aan blijven denken om onze verantwoordelijkheid te nemen en ons inzetten voor een Nederland en een wereld waarin vrede en veiligheid voorop staan.
Hans, Klaas en ik zullen nu de krans leggen namens de inwoners van Dalerpeel en Nieuwe Krim.
19.59 uur: Bob Vredeveld van De Breibergers speelt nu het taptoe. Aansluitend hieraan nemen we 2 minuten stilte in acht en hierna wordt het Wilhelmus gespeeld.
Dan is er nu ruimte voor het leggen van de bloemen.
Afsluiting:
Door Johan Kroesen:
We zijn nu aan het eind gekomen van deze plechtige ceremonie. Namens Hans en Klaas mag ik u bedanken voor uw aanwezigheid bij dit bijzondere moment. Speciale dank aan allen die vanavond hun bijdrage hebben geleverd: familie Hoogeveen, Jon, Giovanni en Milo, Hans, Bob, maar ook ZO34 die deze bijeenkomst live hebben uitgezonden via tv en radio.
Frank van Raan die de bijeenkomst op beeld heeft vastgelegd. Christiaan Hugen voor het maken van de foto’s en het bestuur van De Breiberg voor het faciliteren van het Dorpshuis. Daarnaast alle andere mediakanalen die aandacht hebben geschonken aan dit bijzondere moment. En uiteraard iedereen die heeft meegewerkt aan het realiseren van dit monument!
De genodigden die zich hebben aangemeld, zijn van harte welkom in Dorpshuis De Breiberg, waarin u onder het genot van een hapje en drankje, nog even na kunt praten met elkaar.
Bedankt voor uw aandacht en we hopen u volgend jaar weer op 4 mei weer te mogen ontmoeten op deze plaats.
Bedankt voor uw aandacht!
